Η κοινωνική επανένταξη είναι ο κύριος στόχος όλων των προγραμμάτων που ασχολούνται με τις εξαρτήσεις και την απεξάρτηση των ατόμων. Σύμφωνα με την Μάτσα (2008) η κοινωνική επανένταξη νοείται ως μια διττή κίνηση: το άτομο προσπαθεί να προσδιορίσει τον ρόλο του στην κοινωνία αλλά και τις βαθύτερες ανάγκες του.
Η έννοια της απεξάρτησης
Είναι καίριας σημασίας να κατανοήσουμε τι εννοούμε με την έννοια της απεξάρτησης, αναλύοντας την έννοια της εξάρτησης. Σαφώς έτσι θα αντιληφθούμε καλύτερα την κατάσταση των απεξαρτημένων ατόμων -σωματική και ψυχική- κατά την προσπάθειά τους για πρόσβαση στην αγορά εργασίας μετά από μεγάλο διάστημα αποχής και αποστασιοποίησης. Η εξάρτηση περιγράφεται ως σωματική ή / και ψυχική (ανάλογα με το είδος της ψυχοτρόπου ουσίας) ανάγκη για την επαναλαμβανόμενη χρήση της ουσίας, σε συνεχή ή περιοδική βάση, που έχει ως στόχο να βιώσει ο χρήστης της συνέπειες της δράσης ή να αποφύγει τη δυσφορία που προκαλεί η στέρηση της ουσίας (Μαλλιώρη, 2007 ˙2010). Οι ψυχοδραστικές ουσίες οι οποίες με την κατάχρηση οδηγούν στην εξάρτηση του ατόμου από αυτές, μπορεί να είναι: 1) τα οπιούχα, με κύριους εκπροσώπους την ηρωίνη, τη μορφίνη, τη μεθαδόνη και την κωδεΐνη, 2) τα διεγερτικά με κύριους εκπροσώπους τις αμφεταμίνες και την κοκαΐνη, 3) τα παραισθησιογόνα, με κύριο εκπρόσωπο το LSD, 4) την κάνναβη (μαριχουάνα ή χασίς), 5) τα κατασταλτικά, υπνωτικά ή αγχολυτικά φάρμακα, 6) το αλκοόλ, 7) η καφεΐνη, 8) η νικοτίνη, 9) τα αναβολικά και 10) άλλες ουσίες όπως οι εισπνεόμενοι διαλύτες.
Οι αιτίες που ένα άτομο μπορεί να οδηγηθεί στην χρήση ή και κατάχρηση είναι πολλαπλοί και εξετάζονται σε κοινωνικοοικονομικό και δημογραφικό πλαίσιο από πολλές έρευνες.
Η διαδρομή της απεξάρτησης
Η θέληση του ατόμου είναι το καίριο συστατικό για να εισαχθεί κάποιος στη διαδικασίας της απεξάρτησης ή της αποτοξίνωσης (όπως είναι ευρέως γνωστό). Υπάρχουν φυσικά και περιπτώσεις που το άτομο υποχρεούται μετά από εισαγγελική παρέμβαση της αστυνομίας να συμμετάσχει σε κλειστό ή ανοιχτό πρόγραμμα απεξάρτησης.
Σε οποιαδήποτε περίπτωση εισαγωγής του εξαρτημένου ατόμου σε κάποια δομή, η διαδικασία απεξάρτησης στοχεύει στην πλήρη μετάθεση του ατόμου. Η μετάθεση αυτή αφορά στον ρόλο του ατόμου στην κοινωνία, από ένα άτομο με πολλαπλά αιτήματα σε ένα δημιουργικό άνθρωπο έτοιμο να ενταχθεί σε γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο και φυσικά στην αγορά εργασίας παραγωγικά. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετά προγράμματα απεξάρτησης που προσφέρουν ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα στήριξης του ίδιου το ατόμου αλλά και των λοιπών συγγενών και άμεσα ενδιαφερόντων. Παρά το νομοθετικό πλαίσιο που έχει θεσπιστεί, η καθημερινή πρακτική αντιμετώπιση των χρηστών αλλά και η αντίληψη του από την ευρύτερη κοινωνία παραμένει να τον αντιμετωπίζει ως «εγκληματία». Είναι ένα σημαντικό ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι πρώην χρήστες/-στριες στην προσπάθειά τους να ενταχθούν στο κοινωνικό πλαίσιο και την αγορά εργασίας.
Οι προϋποθέσεις για να ενταχθεί φυσικά ένα απεξαρτημένο άτομο στην κοινωνία είναι τόσο να έχει οργανώσει εκ νέου μερικές πτυχές της προσωπικότητας του και καλλιεργήσει τις δεξιότητές του, αλλά και εξαλειφθεί το στίγμα που ακολουθεί την ομάδα αυτή. Έτσι θα επιτευχθεί το αίσθημα του ανήκειν. Φυσικά, η επανένταξη προϋποθέτει να έχει αναπτύξει ένα σχέδιο ζωής, να έχει θέσει στόχους. Στην μεταβατική αυτή περίοδο έχει ανάγκη από ψυχολογική στήριξη.
Η εργασία ως μέσο επαναπροσδιορισμού της κοινωνικής θέσης του ατόμου
Η εργασία για τον απεξαρτημένο αποτελεί ένα μέσον με το οποίο κατακτά μια κοινωνική θέση και αναγνώριση. Τα οφέλη που μπορεί να προσφέρει η έμμισθη εργασία σε ένα απεξαρτημένο άτομο είναι πολλαπλά, και κυρίως συγκλίνουν στο αίσθημα του ανήκειν και του επαναπροσδιορισμού της θέσης του στην κοινωνία ως ενεργό άτομο που μπορεί να προσφέρει. Δεν είναι λοιπόν μόνο τα χρήματα για βιοπορισμό, αλλά ο τρόπος απόκτησης αυτών.
Η είσοδος στην αγορά εργασίας δεν είναι πάντα εύκολη για ένα πρώην εξαρτημένο άνθρωπο. Η ενδυνάμωση και η υποστήριξη από το κοινωνικό και θεραπευτικό πλαίσιο είναι καίριας σημασίας για το άτομο.
Οδηγός ενίσχυσης για την είσοδο στην αγορά εργασίας: Ποιοι μπορούν να βοηθήσουν; Ποιοι πρέπει να ενημερώνονται;
Εκτός από τα προγράμματα κατάρτισης και επαγγελματικού προσανατολισμού που συμπεριλαμβάνονται στα προγράμματα απεξάρτησης δημοσίων και ιδιωτικών φορέων, υπάρχουν και σύμβουλοι εξειδικευμένοι να βοηθήσουν το άτομο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στον χώρο της εργασίας.
Αντίστοιχη προσπάθεια για ευαισθητοποίηση γίνεται και στους εργοδότες. Είναι καίριας σημασίας να ενημερωθούν πλήρως οι προσφερόμενοι εργοδότες για τις εξαρτήσεις και την επανένταξη του ατόμου πέρα από μύθους και παραπληροφόρηση. Με αυτόν τον τρόπο η κοινωνία εργοδοτών θα είναι έτοιμη να δεχτεί, να αφομοιώσει και να απορροφήσει πρώην χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών. Η πιθανή απόρριψη είναι δεκτή, η παρατεταμένη απόρριψη όμως που θα δεχτούν οι απεξαρτημένοι δεν προσδίδει θετικό αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία. Στην περίοδο κρίσης που διανύει η χώρα μας η ανεργία ανθίζει και πλήττει κάθε ομάδα πληθυσμού. Οι ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, όπως και οι απεξαρτημένοι, πλήττονται ακόμα περισσότερο. Πολλές πρωτοβουλίες τα τελευταία χρόνια που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο βοηθούν στην στοχευμένη εργασιακή επανένταξη των απεξαρτημένων ατόμων.
H εργασία δεν αποτελεί απλώς ένα βιοποριστικό μέσο για τον άνθρωπο αλλά και μια πηγή ταυτότητας. Το απεξαρτημένο άτομο επιθυμεί την κοινωνική ενσωμάτωση διαμορφώνοντας ένα νέο κεφάλαιο στην ζωή του. Η στήριξη και η υποστήριξη από το περιβάλλον αλλά και οι ίσες ευκαιρίες στην εργασία και την εκπαίδευση ενισχύουν την προσπάθεια του ατόμου και τον βοηθούν να δομήσει μια νέα κοινωνική πραγματικότητα μακριά από την εξάρτηση – και βοηθούν την κοινωνία να γίνει μια κοινωνία για όλους.
Πηγές:
- Γαβριήλ, Ε. & Δρόσος, Ν. (2016). Επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο του επαγγελματικού συμβούλου που δουλεύει με ευάλωτες κοινωνικά ομάδες: η ανάγκη δικτύωσης του με την αγορά εργασίας. Στο Δ. Σιδηροπούλου – Δημακάκου, Α. Ασβεστάς, Γ. Κουμουνδούρου & Α. Μυλωνά – Καλαβά. Σύγχρονα θέματα επαγγελματικής συμβουλευτικής (σσ. 275-289). Εκδόσεις Γρηγόρη.
- Λιάππας, Ι.Α., (2010). Η πρόληψη της κατάχρησης εξαρτησιογόνων ουσιών. Στο Β.Π. Κονταξάκης, Μ.Ι. Χαβάκη – Κονταξάκη & Γ.Ν. Χριστοδούλου (Επιμ.) Προληπτική ψυχιατρική & ψυχική υγεία (σσ. 331-338). Εκδόσεις ΒΗΤΑ medical arts: Αθήνα.
- Μαλλιώρη, Μ. (2007, 2010). Διαταραχές συνδεδεμένες με τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών. Στο Κ. Σολδάτος & Λ. Λύκουρας (Επιμ.). Σύγγραμμα ψυχιατρικής (1). (σσ. 227- 240). Εκδόσεις ΒΗΤΑ medical arts.
- Μάτσα, Κ., (2008). Ψυχοθεραπεία και τέχνη στην απεξάρτηση. Το «παράδειγμα» του 18ο άνω. Εκδόσεις Άγρα.
*Γράφει η Τουρλίδα Δήμητρα, Εργασιακή Σύμβουλος
